نقش کنترل بیولوژیک در محیط زیست و زمان مناسب رهاسازی زنبور تریکوگراما

یکی از عناصر اساسی توسعه ی پایدار کشاورزی مهار آفات می باشد. امروزه با توجه به اهمیت کنترل آفات توسط دشمنان طبیعی برای حفظ پایدار محیط زیست و سلامتی انسانها، استفاده از عوامل بیولوژیک بصورت رایج و کاربردی در بسیاری از کشور ها مرسوم شده است. به نظر نمی رسد آفتی را بتوان یافت که بدون دشمن طبیعی باشد. این موجودات سودمند در شرایط مساعد مسلط بر اوضاع بوده و کنترل آفات را در دست دارند. استفاده روز افزون از انواع آفت کشها و سموم و زیان های غیر قابل جبران آن، سبب پر رنگ تر شدن نقش کنترل بیولوژیک در کنترل آفات گیاهی می گردد. استفاده بی رویه از سموم شیمیایی باعث آلودگی خاک و چاه های آب میشود که نتیجه آن بروز مشکلاتی برای سلامتی افراد جامعه خواهد بود. میشود. مصرف بی رویه سموم باعث مرگ موجودات مفیدی که در شالیزار ها از آفات تغذیه میکنند مانند قورباغه، مار، سنجاقک، عنکبوت و ... شده که نتیجه این امر افزایش جمعیت آفات می باشد.

کنترل بیولوژیکی یا مهار زیستی، به بکارگیری عوامل زنده مفید علیه موجود زنده زیان آور(آفات) گفته می شود. با اعمال این روش، موجود زنده زیان آور به صورت موضعی حذف می شود و یا اینکه جمعیت آن به اندازه ای کاهش می یابد که خسارت تغذیه ای آن اقتصادی نبوده و دیگر آفت محسوب نمی شود. کنترل بیولوژیکی یک واژه ی کلی است که در آن یک عامل بیولوژیک مانع افزایش تصاعدی تعداد یک موجود زنده دیگر می گردد و در این راستا باعث کاهش جمعیت یک موجود تا حد تعادل طبیعی یا حتی کمتر از آن می شود. کنترل بیولوژیکی در واقع یک حادثه طبیعی است که در مزرعه یا باغ، جمعیت یک موجود زیان آور بوسیله ی دشمن طبیعی آن سرکوب می گردد. در شرایطی که عامل بیولوژیک بطور کامل میزبان خود را از بین ببرد خود با فقدان غذا مواجه شده و از بین می رود. بنابراین در کنترل بیولوژیک بهتر است جمعیت آفت تا سطحی کاهش یابد که زیان اقتصادی نداشته باشد. دشمن طبیعی با استقرار در اکوسیستم مانع افزایش جمعیت و طغیان آفت می شود ولی هدف ما هرگز ریشه کنی آفت نمی باشد.

عوامل مؤثر در انتخاب یک عامل بیولوژیک:

بالا بودن قدرت جستجو گری: هر چه قدرت جستجوی یک عامل بیولوژیکی بالا باشد زمان دستیابی آن پایین می آید.
داشتن تخصص و وابستگی به آفت: در اینجا عامل بیولوژیک، میزبان خود را یافته و از لحاظ بیولوژی مجبور به تغذیه از آن باشد.
وجود هماهنگی بین دوره زندگی حشرات و یا کنه آفت و دشمن طبیعی: باید بین آفت و دشمن طبیعی از لحاظ دوره ی زندگی هماهنگی لازم وجود داشته باشد. در غیر این صورت عامل بیولوژیک تأثیر لازم روی جمعیت آفت نخواهد داشت.
دارای قدرت تکثیر زیادی باشد: در صورتی که عامل بیولوژیک از تکثیر بالایی برخوردار باشد به راحتی جمعیتی قابل توجه ایجاد و از افزایش جمعیت آفت جلوگیری می کند.
داشتن قدرت سازش با شرایط آب و هوایی منطقه جدید: با شرایط آب و هوایی منطقه سازگار باشد.
داشتن رفتار تجمعی: یعنی عامل بیولوژیک به جایی که تراکم آفت بیشتر می باشد گرایش داشته باشد، چون تراکم آفت در تمام مزرعه یکسان نمی باشد.

زنبور تریکوگراما جهت مبارزه با آفت کرم ساقه خوار برنج و زمان مناسب جهت رهاسازی:

زنبور تریکوگراما حشره کوچکی است که اندازه آن حدود 4-3 میلی متر و به رنگ زرد خرمایی و مایل به سیاه می باشد. جزئیات شکل ظاهری زنبور به راحتی و با چشم غیرمسلح قابل رؤیت نمی باشد. زنبور تریکوگراما پس از خروج با ایجاد سوراخ در پوسته تخم آفت در داخل آن 2-1 عدد تخم قرار می دهد. بعد از 12-8 روز(در دمای 28-25 درجه سانتی گراد) زنبور از داخل تخم خارج می شود. هر زنبور ماده در حدود 70-40 عدد تخم میزبان را پارازیت می کند. زنبور تریکوگراما برای یافتن تخم میزبان در مزرعه پرواز کوتاهی با دامنه حدود 50-5 متر انجام می دهد.

رهاسازی زنبور تریکوگراما با توجه به نتایج بازدید از تله های نوری و فرمونی و نمونه برداری از مزارع که شروع هر نسل از آفت را تعیین می کنند آغاز می شود. روش رهاسازي، مقدار زنبور و دفعات رها سازي زنبور تريکو گراما در محصولات مختلف متناسب با تراکم آفات متفاوت مي باشد. رهاسازي زنبور تريکوگراما اکثراً در مرحله پيش شفيرگي و زنبور آماده خروج صورت مي گيرد که به صورت کارتهاي تريکوکارت و در بسته بندی صدتایی برای هر هکتار انجام مي شود. تعداد زنبور برای هربار رها سازی تقریباً 100 هزار عدد می باشد که حدود 100 تا 150 کارت می شوند .

تدوین: رویا بابائی کارشناس جهاد کشاورزی مازندران