مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان قائمشهر

آبياري در هر زراعت و تولیدی از مهمترين عمليات هايي است که بايد آنرا مد نظر داشت خصوصا در زراعت برنج  ، چون برنج گياهي است با مصرف آب بالا که متحمل به شرایط غرقابي است. وجود آب سبب انتقال مواد مختلف از ريشه به ساقه، برگ و دانه ها شده و در نتيجه موجب تهيه مواد خشک مي گردد. مقدار آب مورد نياز براي برنج بستگي به روش کاشت، تراکم بوته ها، مقدار مصرف مواد تقويت کننده، نوع بافت خاک، شرايط اقليمي و رقم مورد کاشت داشته و بطور کلي در ارقام زودرس نياز آبي کمتر و در ارقام ديررس نياز آبي بیشتر است. در تمامی مراحل رشدی گیاه نیاز آبی وجود داشته که البته در دو مرحله یعنی بعد از کاشت بوته ها در زمین اصلی و نیز مرحله ی آغاز رشد زایشی و خصوصا ابتدای خوشه دهی محسوس تر و حساس تر است.

مقدار آب مورد نیاز در مراحل مختلف زراعت برنج

1.مرحله آماده کردن زمين: ميزان آب مورد نیاز در مرحله آماده سازی زمین در حدود ۷۰۰۰-۱0۰۰۰ متر مکعب در هکتار متفاوت است.
۲.مرحله جوانه زني و رشد بذر در خزانه: مقدار ۶۰-۴۵ متر مکعب آب براي آماده کردن خزانه و ۱۲۰-۷۵ مترمکعب براي آبياري بذور جوانه دار از زمان بذرپاشي در خزانه تا پس از ۴۰-۳۰ روز.    
۳.مرحله رشد رويشي: در هفته اول پس از نشاکاري عمق آب ۶-۵ سانتيمتر و پس از آن در زمان پنجه دهي به ۳-۲ سانتيمتر کاهش مي يابد.
۴.مراحل رشد زايشي: در اين دوره عمق آب در کرت بايستي در حدود ۴-۲ سانتيمتر حفظ گردد.
۵. مراحل رسيدن: عمق آب بايد در اين دوره حدود ۲-۱ سانتيمتر بوده و پس از زرد شدن بوته هاي برنج به وجود آب نيازي نيست.

 روشهاي آبياري برنج           
۱.آبياري به روش غرقابي دائم: که خود به دو روش غرقابي راکد و غرقابي جاري تقسيم مي شود. در روش غرقابي راکد، مصرف آب نسبت به غرقابي جاري کمتر بوده، انتقال مواد غذايي نيز کمتر است. در روش غرقابي جاري راندمان آبياري کم بوده و انتقال مواد غذايي بيشتر است اما در اراضي که نفوذپذيري خاک زياد است با استفاده از اين روش مي توان از تجمع مواد سمي جلوگيري نموده و درجه حرارت خاک را تنظيم نمود. از مزاياي غرقابي دائم، هزينه کمتر در کنترل علف هرز و نظارت کمتر در آبياري مي باشد.       
۲.آبياري به روش تناوبي:  در اين روش، پس از غرقاب نمودن زمين، آبياري قطع شده و تا زماني که زمين به مرحله ترک خوردن نرسد آبياري مجدد صورت نمي پذيرد. از مزاياي اين روش صرفه جويي در مصرف آب، کاهش مشکلات ناشي از عدم زهکشي، تهويه خاک و خروج گازهاي سمي مي باشد. با استفاده از روش فوق تا ۳۰ درصد درمصرف آب صرفه جويي شده و عملکرد محصول نيز افزايش مي يابد.

بطور کلي به منظور افزايش بهره وري مصرف آب مي توان روشهاي زير را پيشنهاد نمود:         
- توسعه کشت ارقام پرمحصول - بهبود مديريت زراعی- تغيير تاريخ کاشت و استفاده مؤثر از آب باران- کاهش آب در زمان آماده سازي زمين- تغيير در روش هاي کشت و کار برنج - استفاده چرخه اي از آب- کاهش مصرف آب در طول رشد گياه   - استفاده از روش آبياري متناوب به جاي آبياري غرقاب

 اثرات مديريت آب را مي توان به صورت زير بررسي نمود:

- اثر مديريت آب بر مشخصات فيزيکي گياه: ارتفاع گياه برنج مستقيماً تحت تأثير عمق آب در کرت قرار دارد بطوريکه ارتفاع گياه با افزايش عمق آب در کرت افزايش يافته و در نتيجه موجب کاهش مقاومت گياه در برابر باد و باران خواهد شد که خطر ورس را افزايش مي دهد و اين موضوع در مورد ارقام پابلند نظير طارم حائز اهميت است. توليد پنجه در بوته با عمق آب در کرت نسبت عکس دارد، بطوريکه با افزايش عمق آب ايستابي در کرت تعداد پنجه در بوته کاهش مي يابد. عمق آب در کرت در مقدار شاخص برداشت نيز اثر مي گذارد و افزايش عمق آب موجب کاهش اين شاخص مي گردد.  
- اثر مديريت آب بر جذب عناصر غذائي: در آزمايشي مشاهده شد که ميزان جذب عناصر غذايي ماکرو و ميکرو در آبياري بصورت تناوبي در مرحله رشد رويشي در مقايسه با آبياري بصورت غرقاب دائم در برنج طارم افزايش خواهد يافت در صورت نفوذپذيري زياد خاک در شرايط غرقاب، مواد غذائي از منطقه ريشه شسته شده و بطرف پائين انتقال مي يابند.   
- اثر مديريت آب بر شرايط فيزيکي خاک: اثرات آب بر روي وضعيت زهکشي اراضي شاليزار به عنوان يکي از فاکتورهاي فيزيکي خاک داراي محاسن و معايبي مي باشد. بطور کل عدم وجود زهکش مناسب در شاليزار باعث ايجاد سميت در خاک خواهد شد. سميت هاي ناشي از شرايط بد زهکشي مي تواند بصورت بيماريهاي گوناگون فيزيولوژيکي مانند بيماري آکاگاره، برونزينگ و آکيوشي (در ژاپن) ظاهر شود. با انجام زهکشي و خشکاندن به موقع مي توان اکسيژن را به داخل خاک هدايت نموده و گازهاي سمي ناشي از احياء آهن و منگنز را از منطقه ريشه دور نمود.

يکي از راهکارهاي موجود براي کاهش مصرف آب در کشت برنج تغيير روش مرسوم آبياري غرقاب دائم به روش آبياري تناوبي با دور مناسب آن رقم مي باشد. ايجاد غرقاب دائم در آبياري برنج نه تنها يک ضرورت نيست بلکه در مناطق خشک و نيمه خشک که حصول کارايي مصرف آب بالاتر، حائز اهميت فراوان است، مقرون به فايده آن است که با پذيرش هزينه مديريتي، با کاهش زمان يا مقدار آبياري در مصرف آب صرفه جويي نماييم. اگر چه گاهي اين قطع آب و تنش خشکي متعاقب آن باعث کاهش عملکرد برنج مي شود، ولي در بعضي از مواقع اعمال مديريت صحيح آبياري و خشک کردن محيط ريشه تأثيري در کاهش عملکرد آن ندارد و حتي کاهش قطع آب با دور مناسب آن رقم باعث افزايش عملکرد دانه برنج نيز مي شود. با اعمال مديريت مناسب کاربرد آب و اعمال دور مناسبي از آبياري مي توان بدون ايجاد تنش آب و تبعات آن شامل کاهش عملکرد و اجزاء عملکرد و يا با درصد قابل قبولي از آن به ميزان زيادي در مصرف آب صرفه جويي نمود.

مهدی کاظم پور کارشناس جهاد کشاورزی شهرستان قائم شهر